در آستانهٔ همه‌پرسی تغییر نظام انتخاباتی در استان
هومن کبیری پرویزی – ونکوور
از آغاز فعالیت‌های تبلیغاتی برای انتخابات فدرال کانادا در سال ۲۰۱۵، جاستین ترودو وعدهٔ تغییر نظام انتخاباتی نخست‌نفری یا اکثریت ساده (First Past the Post) [۱]را می‌داد، ولی چندی پس از به قدرت رسیدن این حزب در انتخابات و آغاز فعالیت کمیتهٔ بررسی تغییر نظام انتخاباتی کانادا، وی در نامه‌ای به کارینا گولد، وزیر نهادهای دموکراتیک، تغییر سیستم انتخاباتی را از دستور کار وزیر مربوطه خارج کرد و با این کار امید کسانی که نظام انتخاباتی مبتنی بر ساختار اکثریتی را منصفانه نمی‌دانستند، به یأس بدل شد. ولی دیری نگذشت که پس از انتخابات تاریخی و متفاوت بریتیش کلمبیا که در آن حزب دموکرات نوین توانست با حمایت حزب سبز دولت تشکیل بدهد، بارقهٔ امیدی برای طرفداران شیوهٔ انتخاباتی تناسبی [۲] درخشید. یکی از وعده‌های انتخاباتی حزب دموکرات نوین که هدایت دولت کنونی بریتیش کلمبیا را بر عهده دارد، برگزاری همه‌پرسی برای تغییر ساز و کار انتخاباتی در استان بریتیش کلمبیا بود که در پاییز امسال محقق خواهد شد. مردم بریتیش کلمبیا این فرصت را خواهند داشت تا دربارهٔ تغییر نظام انتخاباتی استانشان تصمیم بگیرند. تصمیمی که اگر به گزینش سیستم انتخابات تناسبی منجر شود، می‌تواند محکی جدی برای این سیستم انتخاباتی در کانادا باشد و شاید راهگشای تغییر نظام انتخاباتی فدرال در کانادا.
هر چند استفاده از نظام انتخاباتی تناسبی در کانادا به‌تازگی تا این حد با جدیت پیگیری می‌شود، بسیاری از کشورهای اروپای غربی از جمله کشورهایی چون آلمان، اتریش، اسپانیا، ایرلند، بلژیک، پرتغال، دانمارک، سوئد، سوئیس، فنلاند، قبرس، لوکزامبورگ، مالت، نروژ، هلند، یونان و در بین کشورهای مشترک‌المنافع هم کشورهایی مانند نیوزیلند، اسکاتلند و ولز از نظام رأی‌گیری تناسبی یا نیمه‌تناسبی استفاده می‌کنند.
به‌تازگی ونکوور سان مروری داشته است [۳] بر آنچه در خلال تغییر نظام انتخاباتی در نیوزیلند، یکی از کشورهای مشترک‌المنافع، گذشته است. مرور آنچه بر نیوزیلند گذشته، از آن جهت مهم است که این کشور از لحاظ ساختار حکومتی و پیشینه، بسیار به کانادا نزدیک است. به‌طوری که دیوید ابی، دادستان کل بریتیش کلمبیا، در گزارشش دربارهٔ تغیر نظام انتخاباتی استان به سیستم تناسبی، چندین بار به تغییر نظام انتخاباتی در نیوزیلند اشاره کرده است.
در سال ۱۹۸۵ پس از آنکه در دو انتخابات نیوزیلند حزب کارگر درصد آرای بیشتر و در عین حال تعداد کرسی کمتری را به نسبت حزب ملی به‌دست آورد، کمیسیونی برای بررسی شیوه‌های دیگر انتخابات در این کشور تشکیل شد. سال بعد این کمیسیون به اتفاق آرا، شیوهٔ انتخاباتی ترکیبی تناسبی- اکثریتی (Mixed-member proportional (MMP) representation) را برای نیوزیلند پیشنهاد داد. و در سال ۱۹۹۲ هشتاد و پنج درصد نیوزیلندی‌ها در همه‌پرسی غیرالزام‌آوری به برچیده‌شدن نظام انتخاباتی اکثریت ساده در نیوزیلند رأی دادند.
نهایتاً نیوزیلندی‌ها در سال ۱۹۹۳ در همه‌پرسی الزام‌آوری به تغییر ساز و کار انتخاباتی کشورشان از نظام اکثریت ساده (که اکنون در کانادا و بریتیش کلمبیا استفاده می‌شود) به نظام انتخاباتی ترکیبی تناسبی-اکثریتی رأی دادند. پیش از آغاز رأی‌گیری، موجی از گمانه‌زنی، شک‌وتردید و سردرگمی نیوزیلندی‌ها را در گرفته بود. درست مانند آنچه که اکنون در بریتیش کلمبیا با آن مواجه‌ایم.
نخستین انتخابات نیوزیلند پس از تغییر ساز و کار انتخاباتی به نظام ترکیبی در سال ۱۹۹۶ برگزار شد. در آن انتخابات، نیوزیلندی‌ها علاوه بر انتخاب یک نماینده در حوزهٔ رأی‌گیری محل سکونتشان (بر اساس نظام اکثریت ساده)، به حزب مورد علاقه‌شان هم برای تعیین اینکه هر حزب باید به چه نسبتی در پارلمان کرسی داشته باشد (بر اساس نظام تناسبی)، هم رأی می‌دادند. هم‌زمان نقشه‌های انتخاباتی دوباره کشیده می‌شد و احزاب می‌بایست برای پر کردن آن کرسی‌های دوم با «نمایندگان مجلس لیست‌شده» مورد نظرشان، فهرست‌های اولویت‌بندی‌شده‌ای را تهیه می‌کردند.
به‌کارگیری این شیوه در آن سال به‌قدری تنش‌زا شد که عده‌ای حتی از برگزاری انتخابات بعدی با شیوهٔ جدید ابراز تردید کردند.
اما با گذشت دو دهه از آن زمان، به‌نظر می‌رسد نیوزیلندی‌ها با این شیوه خو کرده‌اند. به‌طوری که ۵۸ درصد مردم در همه‌پرسی حفظ نظام انتخاباتی جاری در سال ۲۰۱۱، به ادامهٔ این شیوه رأی مثبت دادند.
کریستین ابرهارد از انستیتو سایت‌لاین، دلیل موفقیت نظام مختلط تناسبی-اکثریتی در نیوزیلند را در استفادهٔ ترکیبی از هر دو نظام اکثریتی و تناسبی می‌داند [۴]. او بر این باور است که حفظ نظام اکثریت ساده که مردم آن کشور به آن عادت داشتند و افزودن نظام تناسبی در کنار آن، موجب موفقیت این سیستم در نیوزیلند شده است.
دو دهه پس از تغییر ساز و کار انتخاباتی در نیوزیلند، نظام انتخاباتی جدید، توانسته است تقسیم قدرت را از دست دو حزب اصلی خارج کند و به این ترتیب، احزاب کوچک‌تر هم توانسته‌اند به مجلس راه یابند.
نگاهی به ترکیب نمایندگان مجلس نیوزیلند در سال ۱۹۹۰ که با نظام اکثریت ساده برگزیده شده بودند، (تصویر زیر)
و مقایسهٔ آن با ترکیب نمایندگان مجلس در سال ۲۰۱۱ که با سیستم ترکیبی تناسبی-اکثریتی انتخاب شده‌اند، گویای این تغییر است.
این تغییر توانست پای بومیان مائوری و احزابی مانند حزب سبز را نیز به مجلس قانونگذاری نیوزیلند باز کند. علاوه بر این موجب حضور بسیار فعال‌تر بومیان این کشور و همچنین زنان در انتخابات شد.
در هفته‌های آینده و تا زمان برگزاری همه‌پرسی تعیین نظام انتخاباتی در بریتیش کلمبیا به دیدگاه‌های دیگری دربارهٔ نظام‌های انتخاباتی خواهیم پرداخت.
۱- نظام انتخاباتی نخست‌نفری (به انگلیسی: First-past-the-post) یا همه مال برنده (به انگلیسی: winner-takes-all) نوعی روش رأی‌گیری است که برندهٔ مطلق انتخابات، نامزد حائز آرای بیشتر است. تصاحب همهٔ نمایندگی، از ویژگی‌های معمول ولی نه عمومیِ نظام‌های انتخاباتی با حوزه‌های انتخابیهٔ تک‌نفره است (برخلاف نمایندگی تناسبی). این روش در نزدیک به یک سوم جهان متداول است. آمریکا، بریتانیا،کانادا، و هند از این شیوه به صورت گسترده استفاده می‌کنند. (ویکی‌پدیای فارسی)
۲- نمایندگی تناسبی نوعی از نظام‌های انتخاباتی در کشورهای چندحزبی است که بر طبق آن هر حزب به نسبت تعداد آرایی که کسب می‌کند در پارلمان صاحب کرسی می‌شود.در نظام‌های تناسبی، برخلاف نظام‌های اکثریتی که به موجب آن حائزین نصف به علاوه یک، همهٔ کرسی‌ها را به خود اختصاص می‌دهند، هر حزب یا گروهی به تناسب آرای خود می‌تواند صاحب کرسی نمایندگی باشد. به این ترتیب نظام تناسبی، بر ارائهٔ فهرست از طرف احزاب مبتنی است و انتخابات تنها در یک مرحله انجام می‌شود. (ویکی‌پدیای فارسی)
۳- منبع: ونکوور سان
۴- منبع: وب‌سایت انستیتو سایت‌لاین
